تنوع زیستی در ایران مورد تهدید جدی قرار گرفته است. به طور کلی ، طبق لیست سرخ IUCN ، فقط

تنوع زیستی در ایران: چالش ها و امیدها

تنوع زیستی در ایران مورد تهدید جدی قرار گرفته است. به طور کلی ، طبق لیست سرخ IUCN ، فقط حدود صد گونه از جانوران مهره دار، در ایران آسیب پذیر تلقی می شود. یا قبلاً در معرض خطر قرار گرفته است. از دست دادن تنوع زیستی اخیر در ایران عمدتا مربوط به رشد شگرف جمعیت و افزایش فعالیت های انسانی است.آلودگی آب و هوا توسط انسان ها نیز همراه با این افزایش جمعیت بر تمامیت اکوسیستم های طبیعی تأثیر می گذارد. احداث جاده (جاده آسیا در پارک ملی گلستان) و شبکه راه آهن، تصادفات رانندگی(عامل اصلی مرگ یوزپلنگ ایرانی در معرض خطر انقراض) است. 

در خارج از مناطق شهری، تنوع زیستی نیز از افزایش بیابان زایی و فرسایش مراتع رنج برده است. ایران به ویژه در برابر این فرآیندها آسیب پذیر است ، زیرا حدود 80 درصد از کشور به عنوان خشک یا نیمه خشک شناخته می شوند. میزان فرسایش سالانه خاک در کشور 25 تن در هکتار است و یا 4.3 برابر بیشتر از میانگین سالانه فرسایش خاک در جهان است که منجر به طوفان های ماسه ای مکرر و مناطق بیشتر با بهره وری کم می شود. علل فوری این فرسایش و خشکی سرزمین شامل چرای زیاد مراتع حاشیه ای ، شخم زدن بیش از حد از مزارع زراعی حاشیه ای ، استفاده بیش از حد و سوء استفاده از منابع آب ، جمع آوری چوب سوخت و اکنون عامل رشد فزاینده تغییرات آب و هوا است.

طبق پیش بینی های یک هیئت بین المللی، برای تغییر اقلیم تا سال 2100 ، بر اساس فرض ادامه روند انتشار گازهای گلخانه ای در طول قرن بیست و یکم ، ایران در بدترین حالت ممکن در معرض افزایش دما تا 1.5-4.5 درجه سانتیگراد قرار داشته باشد. با وجود این افزایش دما، این هیئت پیش بینی می کند که در 30 سال آینده بخش اعظم ایران در برابر خشک شدن قابل توجهی قرار دارد. رشته کوه زاگرس ، که نشان دهنده قلب کانون تنوع زیستی ایرانو-آناتولی است ، به ویژه آسیب پذیر است.

شکارچیان  و مسمومیت های گاه به گاه گونه های جانوری در داخل و خارج از مناطق محافظت شده، تهدیدی بسیار مهم برای مناطق حفاظت شده و پرمصرف ترین ، نمادین و از نظر اقتصادی مهم ترین گونه های حیات وحش ایران محسوب می شود.

حمایت از تنوع زیستی در ایران

برخی از پارامترهای موثر در اکولوژیکی ایران و کاهش قدرت زیست محیطی آن، مانند آب و هوا و اندازه جمعیت، کنترل آن بسیار دشوار است. با این حال ، شیوه های کشاورزی و مدیریت اکوسیستم - که در کنترل انسان قرار دارد - این پتانسیل را دارند که بطور قابل توجهی بهبود یافته و از ظرفیت زیستی ایران حمایت کنند.

دولت می تواند امكان تعهد به حمایت بیشتر از تنوع زیستی را با تسهیل فعالیت شورای عالی حفاظت از محیط زیست، آسانتر كردن مسیرهای اداری برای ایجاد سازمانهای غیردولتی زیست محیطی (سازمان های غیردولتی)، ایجاد آگاهی از ارزش تنوع زیستی از طریق برنامه درسی آموزشی و تدوین مقررات و همچنین حرکت به سمت اجرای کنوانسیون های بین المللی که قبلاً توسط ایران تصویب شده اند، از جمله کنوانسیون هایی که مربوط به حفاظت از تنوع زیستی، کنترل تجارت حیات وحش، حفاظت از گونه های مهاجر و حفاظت از تالاب ها پیش ببرد.

تامین منابع مالی در حمایت از تنوع زیستی

یک نیاز حیاتی برای حفاظت ازمحیط زیست و به تبع آن تنوع زیستی کشور انجام فعالیت های حفاظتی از طریق مشارکت دولت با شرکای مدنی و جوامع محلی است. در سطح ملی ، حفاظت از تنوع زیستی باید به ساختارها و اقدامات مؤثرتر اجرای قانون متکی باشد، و سازمان ذیربط باید برای نوسازی طرح های حفاظت از تنوع زیستی قدرت داشته باشند.  به تدریج باید تلاش شود تا با ایجاد سیاست های جدید ، مشارکت مستقیم مردم ایران در اقدامات حفاظت از تنوع زیستی، در نمایه عمومی برنامه محیط زیست مطرح شود.

ابزارهای اقتصادی مدیریت و حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست را می توان در سه گروه عمده به شرح زیر طبقه بندی كرد (صالحی و همكاران، 1390 ):

الف- ابزارهای غیرمتمركز: نظیر قانون عرفی، وجه الضمان های عملكرد محیط زیستی، مشوق های اخلاقی، حقوق مالكیت و قانون مسئولیت.

ب- ابزارهای مبتنی بر بازار: نظیر عوارض انتشار، عوارض محصول، مالیات های تفاضلی، یارانه ها، سیستم ودیعه- بازپرداخت، مجوزهای قابل مبادله و پرداخت بهای خدمات اکوسیستم PES

ج- كنترل و فرمان (قانون و مقررات مستقیم): نظیر استانداردهای محیط، استاندارد انتشار، یا استاندارد فناوری به موازات ضمانت اجرا.

منابع مالی بالقوه جهت حفاظت از تنوع زیستی کشور

استفاده از بودجه عمومی (بودجه سالانه)،

استفاده از بودجه بین المللی حاصل از کنوانسیون های تغییر اقلیم و بیابان زدایی از جمله NAPA ، REDD  و +REDD

اصلاحات مالی محیطی مانند هزینه ورودی به پارک ها، هزینه های شکار، حذف یارانه های مضر ، جبران تنوع زیستی (جبران خسارت معادن) ، ...

درگیر نمودن بخش خصوصی ،

دسترسی به منابع ژنتیکی و تسهیم عادلانه منافع (Access and Benefit-Sharing -ABS)

مؤسسات تأمین اعتبار منطقه ای و بین المللی.

 صندوق های ملی محیط زیست به عنوان یک منبع مالی 

به دلیل اهمیت و نقش صندوق های ملی محیط زیست در رشد اقتصادی، صنعتی و تولیدی پایدار، کشورهای دنیا منابع بسیار زیادی را به صندوق های ملی محیط زیست خود اختصاص داده اند. در برخی از کشورها مضاف بر عوارض آلایندگی صنایع، درآمدهای ناشی از مالیات بر سوخت، بازدید موزه ها و اماکن تاریخی به صندوق های ملی محیط زیست واریز می شود. یا حتی در برخی کشورها بر روی اقلام مخرب محیط زیست همچون سیگار یا بنزین، مالیات اندکی در نظر گرفته می شود که به صندوق ملی محیط زیست واریز می شود.

منابع مالی بین المللی

منابع داخلی برای حفاظت از تنوع زیستی با توجه به ساختار قوای سه گانه در جمهوری اسلامی ایران معطوف به قوانین بالا دستی از جمله قوانین موضوعی، برنامه های پنج ساله توسعه و قوانین بودجه سالیانه کشور می باشد. در این میان مهمترین بخش شامل قوانین بودجه سالیانه می باشد که در آن بر اساس برنامه پنج ساله توسعه طرح ها و پروژه هایی تعریف و با تخصیص بودجه عمومی به مرحله اجرا در می آید.

حدود صد گونه از جانوران مهره دار، در ایران آسیب پذیر تلقی می شود. یا قبلاً در معرض خطر قرار گرفته است. از دست دادن تنوع زیستی اخیر در ایران عمدتا مربوط به رشد شگرف جمعیت و افزایش فعالیت های انسانی است.آلودگی آب و هوا توسط انسان ها نیز همراه با این افزایش جمعیت بر تمامیت اکوسیستم های طبیعی تأثیر می گذارد. احداث جاده (جاده آسیا درک ملی گلستان) و شبکه راه آهن، تصادفات رانندگی(عامل اصلی مرگ یوزپلنگ ایرانی در معرض خطر انقراض) است.  تنو